Հայոց Պատմության Հիմնահարցեր 5-րդ դաս 13 Հոկտեմբեր 2009

• Հայաստանի 387 թ.-ի բաժանումից հետո, որոշ ժամանակ Հայաստանի երկու մասերում էլ խաղաղություն իշխեց: Բայց քանի որ այդ շրջանին պարսիկները ավելի հզոր էին քան Բյուզանդիան՝ նրանք որոշեցին Հայաստանը դրդել իրենց երկրի մի մասի Արեվելյան Հայաստանի դեմ: ?????
• Բյուզանդակն Հայաստանում այդպիսի պրոբլեմ չկար, որովհետեվ նա քրիստոնյա երկիր էր, եվ իրեն բաժին ինկած Հայաստանը վարվում էր ինչպես իրենց պրոֆինցիաները:
• Պարսկաստանը ամեն անգամ երբ հզորանում էր, առաջին հերթին փորձում էր Հայաստանը կրոնափոխության ենթարկել, ուժեղացնում էր ճնշումը, բարձրացնում հարկերը եվ արտոնություններ էր սահմանում պարսկական կրոնը ընդունողների համար:
• 4-րդ դարի վերջում Պարսկաստանը հայկական եկեղեցուց վերցրեց դատավարության իրավունքը, եվ բոլոր դատավորի պաշտոնները տվեց զրադաշտականների: Նախարարներից հատուկ հրովարտակով վերցրին իրենց պաշտոնները եվ փոխարենը նշանակվեցին պարսիկները: Այս բոլորին հայ ժողովուրդը դիմանում էր, սակայն նրա ներսում հզորանում էր ընդվզումը: Այդ զգում էր նաեվ Հազկերտ Բ.-ը, որը 449 թ. հատուկ հրովարտակով նախարարներին ու մյուս ղեկավարներին հրավիրում է Տիզբոն: Հազկերտը պայման է դնում որպեսզի հայերը հրաժարվեն քրիստոնեությունից, հակառակ դեպքում պարսիկները մեծ զորքով կը հարձակվեն Հայաստան: Հայերը մերժում են, բայց առերես ընդունելով վերադառնում են Հայաստան:
• Տեղի է ունենում Ավարայրի ճակատամարտը: Ավարայրի տեղը ընտրել էին պարսիկները, Տղմուտ գետի աթին, 600 հազար զինվորներով, իսկ հայկական զորքը ուներ 66 հազար զինվորներ: Ճակատամարտը տեղի ունեցավ 451 թ. Մայիսի 26-ին, եվ տեվեց մեկ օր: Սկզբում պարսիկները հաջողության էին հասնում, իսկ օրվա երկրորդ կեսին Վարդան Մամիկոնյանը նույնիսկ պարսկական փղերի դեմ է բերում զինվորներ եվ հասնում հաղթանակների: Հայերը մեծ զոհեր են տալիս:
• Եվ այն փաստը որ Ավարայրի հաջորդ օրը պարսիկները չշարունակեցին հարձակումը, ավելին՝ թուլացրին կրոնական հալածանքները, վկայում է որ բարոյական հաղթանակը հայերի կողմն է եղել:
• Մեր պատմության առանձնահատուկ մի մասն է կազմում այն որ, իշխող տերությունների թուլացման կամ այլ երկրների հետ պատերազմի շրջանում փորձում էին զարգացնել արվեստը, մշակույթը, տնտեսությունը, եվայլն...: Բայց դա տեվում էր շատ կարճ ժամանակ:
• Պարսկաստանը ամբողջ 5-րդ դարի ընթացքում եվ 6-րդ դարում, մի քանի անգամներ փորձել է կրոնափոխ անել հայերին, բայց միշտ էլ հանդիպել է համառ դիմադրության եվ ի վերջո հրաժարվել է այդ մտքից:
• Հայաստանի դժբախտությունն այն էր որ նա գտնվում էր երկու գերպետությունների արանքում, եվ Միջին դարերում Պարսհաստանն ու Բյուզանդիան հաճախակի իրար դեմ կռվում էին հայկական տարածքում, որի նպատակներից մեկը Հայաստանը թալանելն էր:
• Առաջին բաժանումից հետո, Արեվմտյան Հայաստանում ստեղծվեց այնպիսի վիճակ որ նրանք հակադրված էին անընդհատ կրոնական պատերազմների մեջ գտնվել պարսիկների հետ: Մի քանի անգամներ հայոց մայրաքաղաքները գրավվեցին թշնամու կողմից եվ թալանվեցին: Ի վերջո 6-րդ դարում Պարսկաստանը եվ Բյուզանդիան ավելի քան տասը տարիներ պատերազմելուց հետո, որոշում են 591 թ.-ին կնքել հաշտության պայմանագիր որով Հայաստանը նորից բաժանվում է երկու երկրների միջեվ: Այս բաժանումը կարող էր ճակատագրական լիներ, եթե հորիզոնի վրա չհայտնվեին արաբները:
• Արաբները քոչվոր ցեղեր էին, հիմնականում զբաղվում ձիաբուծությամբ, եվ 7-րդ դարից սկսած սկսեցին իրենց արշավանքներին (Նրանք երբ մի տեղ էին շարժվում, սկզբում ձեռնարկում էին հետախուզական արշավանքներ, որոնք կատարում էին տղամարդիկ՝ կողոպտում, կոտորում ու վերադառնում): Առաջին անգամ արաբները Հայաստան հայտնվեցին 640 թվին: Մինչ այդ նրանք անցել էին Պարկաստանով եվ Կասպից ծովով ու հասել Անդրկովկաս:
• Երկրորդ արշավանքը Հայաստանի վրա կայացավ (648-649) թթ., մտնելով Հայաստան նրանք գրավեցին Դվինը, իսկ 7-րդ դարի վերջից նրանք սկսեզին նվաճել: Նվաճողական արշավանքները տարբերվում էին հետախուզականից՝ նրանով որ արաբները շարժվում էին թշնամու վրա տոհմերով, ձիերով, ընտանիքներով: Նվաճված տարածքը պատկանում էր արաբ խալիֆային:
• Արաբները 7-րդ դարի վերջին նվաճեիցն ամբողջ Հայաստանը, Վրաստանը եվ Աղվանքը, եվ բոլորը միավորեցին իրար (Արմինիա) անուն մարզով, որի կեդրոնն էր Պարտավ քաղաքը: Արաբների արշավանքների ծանր հետեվանքն այն էր որ նրանք կոտորում էին նախարարական տները, եվ Հայաստան էին բերում ոչ քրիստոնյա ցեղերին մշտապես բնակեցնելու: Դա ունեցավ ճակատագրական նշանակություն որ Հայաստանի գենոֆորմը փոխվեց: Արաբների տիրապետությունը Կովկասում տեվեց մի քանի դար, նվաճված ժողովուրդները հպատակությամբ կատարում էին իրենց պահանջները, ղատ ծանր հարկեր էին նշանակում, մեծ բանակներ պահելու համար:
• Արբաների դեմ միակ ապստամբող ժողովուրդը հայ ժողովուրդն էր, որը (702-705) թթ. ապստամբեց եվ Սմբատ Բագրատունու ղեկավարությամբ մի քանի հաղթանակներ տարավ: Սակայն 705 թ.-ին այդ ապստամբությունը պարտվեց: Այն ժամանակ Հայաստանի նախարարական տներից տարեց տարի ուժեղանում էին Բագրատունիները: Նրանք նույնիսկ արաբական տարբեր ցեղապետերի հետ դաշինքներ էին կնքում, որի հետեվանքով նվաճված տարածքները տրվում էին Բագրատունիներին: Բագրատունիները նաեվ կարողանում էին լոյալ վիճակ ստեղծել Բյուզանդիայի հետ:
• 8-րդ դարի կեսերին հայերը նորից ապստամբում են արաբների դեմ եվ բավականին լուրջ հաղթանակներ են տանում: Այդ ժամանակ արաբական խալիֆադը տրոհվել էր մասերի, ուժեղացել ներքին պայքարը եվ թուլացել էր պետությունը: Ամեն զորավար ձգտում էր խալիֆա դառնալ եվ անզիջում կռվում էր մյուսի դեմ: Այդ պայմաններում Հայաստանի մի քանի հաղթանակները արաբների դեմ խալիֆին հարկադրեցին որ նա ընդունի Բագրատունիների գերիշխանությունը հայկական տարածքների նկատմամբ: Ի վերջո այդ պայքարը ավարտվեց 885 թ. երբ խալիֆայությունը Բագրատունիներին հռչակեց հայոց թագավորներ: Հաստատվեց Բագրատունիների դինաստիան:

• (5-8) դարերում Հայաստանի մշակույթը մեծ վերելք ապրեց: Մշակույթի զարգացման հիմնական նախադրյալը հայկական գրերի ստեղծումն էր: Հայկական պետականությունը պայքարում էր հայկական գրերի ստեղծման համար:
• Հայերի ազգապահպանման համար հիմնական էին հայկական գրերն ու հայկական կրոնը: Գրերի ստեղծումը համազգային հոգեվոր միասնություն բերեց: ՄԱշտոցը իր աշակերտների հետ մեծ ջանքեր գործեց հայկական հնչյունների համաձայն գրեր ստեղծել, եվ նրանք սկսեցին զբաղվել թարգմանչական գրականությամբ (առաջինը թարգմանվեց Աստվածաշունչը):Մաշտոցն ու աշակերտները Հայաստանում բացեցին դպրոցներ, որտեղ սկսեցին սովորեցնել հայկական գրերը:
• Շատ մեծ զարգացում ապրեց պատմագրությունը: Պատմիչներից էին՝: Կորյունը, Փավստոս Բյուզանդը, Եղիշեն եվ ամենախոշորը Մովսես Խորենացին: Խորենացին պատմահայր է կոչվում, որովհետեվ մյուսները գրում էին իրենց ժամանակվա պատմությունը, իսկ Խորենացին գրել է հայոց ամբողջական պատմությունը, սկսած առասպելական շրջաններից:
• Զարգանում էին նաեվ ճարտարապետությունն ու մյուս ճյուղերը: