Saturday, October 10, 2009

Հայոց Պատմության Հիմնահարցեր 1-ին դաս 15 Սեպտեմբեր 2009

• Հայկական բարձրավանդակը, հայ ժողովրդի առաջացման, կազմավորման եվ ձեվավորման բնօրանն է եղել: Այն ժամանակ բավական մեծ տարածք է եղել՝ Միջերկրականից մինչեվ Կասպից ծով, եվ նպաստավոր է եղել մարդու ցեղի գոյության համար:
• Հայկական բարձրավանդակը բարձր է ծովի մակերեվույթից 1500-1800 մետր: Դա նշանակում է որ մենք լեռնաբնակ ժողովուրդ ենք: Հրաբխային ծագում ունեցող մի շարք լեռնային զանգվածներ նպաստավոր պայմաններ են ստեղծել կենդական աշխարհի եվ մարդու գոյության համար: Արարատի,Արագածի,Սիփանի եվ Նեմրութի բլակաթները եզրափակել են Հայկական լեռնաշխարհի մի զգալի մասը, որտեղ մարդը զբաղվել է երկրագործությամբ: Հայկական լեռնաշխարհը հարուստ է լճերով (Սեվան,Վան,Ուրմիա) ու գետերով (Եփրատ,Տիգրիս,Արաքս, Ճորոխ, եվայլն....): Հայկական գետերը միշտ հարուստ են եղել ձկներով:
• Հայաստանը իր աշխարհագրական դիրքով հայկական բարձրավանդակը կապող օղակ է հանդիսացել Եվրոպայի եվ Ասիայի միջեվ (մետաքսի ճանապարհով):
• Նախապես նրանց նախահայրենիքն ընդգրկել է Փոքր Ասիայի արեվելյան շրջանները, հայկական լեռնաշխարհը եվ իրանական սարահարթի արեվմտյան մասերը: Այստեղ բացի հայերի նախնիներից ապրել են նաեվ գերմանացիների, հույների, ռուսների իրանցիների, հնդիկների եվ այլ ժողովուրդների նախնիները, որոնք պատկանում էին հնդ-եվրոպական լեզվաընտանիքին, քանի որ տարածված էին Հնդկաստանից մինչեվ Եվրոպա ձգվող մի շարք երկրներում, եվ հետագայում շարժվել են դեպի իրենց պատմական հայրենիքը, այսպիսով պարզվել է որ Հայաստանից արտագաղթած ժողովուրդներ ենեվ հայերը բնիկ են: Եվ դա հիմք է ծառայել որ հայերը շատ վաղ ժամանակներում զբաղվել են առեվտրականությամբ, դրա համար էլ Եվրոպայում եվ Ասիայում հայերին կոչել են առեվտրական ցեղ:
• Պատմագրության մեջ վեճ է առաջացել, թե հայերը եկվորներ են թե բնիկներ հայկական լեռնաշխարհում: 18-րդ դարից սկսյալ հիմնականում թուրք եվ գերման գիտաշխատողների ազդեցության տակ՝ այն գաղափարախոսությունը կար որ հայերը եկվորներ են: Նրանք ենթադրում էին որ հայկական լեռնաշխարհում կային այլ ցեղեր, եվ հետեվաբար Հայաստանը հայերին չի պատկանում միայն:
• Հետագային սակայն, 20-րդ դարում գիտական հայտնագործության շնորհիվ, ապացուցվեց որ հայկաական լեռնաշխարհը հնդեվրոպական ժողովրդների բնօրանն է հանդիսացել:
• Շիրակովն ու Կամքրելեդացեն որոնք մեծ ուսումնասիրություններ տպագրեցին ապացուցելով որ հնդ-եվրոպական ժողովուրդները ձեվավորվել ու առաջացել են հայկական եվ իրանական բարձրավանդակներում, եվ որտեղից էլ ցրվել են աշխարհի բոլոր կողմերը:
• Այդ մասին են վկայում նաեվ հնագիտական պեղումները, Հայաստանի տարածքում գտնվել են հին քարե դարից մինչեվ երկաթի դարի գործիքներ եվ նրանց մնացորդները որոնք վկայում են որ այդ վայրը պատմական արմատներ ունեն, եվ ներգաղթողներ չեն եղել: Հին քարե դարի ժամանակներում (8-րդ հազարամյակ), գործիքները չեին պատրաստվում այլ վերցվում էին բնությունից: Հետագայում՝ միջին քարե դարի ժամանակներում սկսեցին քարե գործիքներ պատրաստել: Մեծ հեղաշրջում եղավ մարդկային կյանքում երկաթի գյուտը: Մետաղների գյուտը նպաստեց արտադրելու, զարգացավ որսորդությունը եվ մարդիկ ավելի նստակյաց դարձան: Քանի որ հնագույն շրջանում հիմնականում ուտելիքը ապահովում էին հավաքչությամբ, այսինքն բույսերի արմտիքը, պտուղները եվ թռչունների ձուերի հավաքելով: Որսում էին վայրի մանր կենդանիներ որու համար օգտագործում էին քարե տանձաձեվ կոպիտ հատիչը: Ժամանակի ընթացքին պատրաստեից քարե բազմատեսակ եվ ավելի մշակված գործիքները, եվ արդեն կարելի էր որսալ խոշոր կենդանիներ: Այս գործիքները հնարավորություն տվեցին մարդուն զբաղվելու նաեվ ձկնորսությամբ:
• Հեղաշրջիչ նշանակություն ունեցավ կրակի գյուտը, որի շնորհիվ հեշտացավ եվ սննդի ապահովումը եվ ցրտից պաշտպանվելը: Սպիտակուցներով հարուստ մսի եվ ձկնեղենի օգտագործումն էապես նպաստեց մարդկային ուղեղի զարգացմանը:
• Հայկական լեռնաշխարհի բոլոր շրջաններում գործիքների մնացորդները վկայում են մեր նախնիների տեղաբնակ լինելու եվ նրանց կատարած դերի մասին:
• Մենք եկած ենք այն եզրակացության որ հայ ժողովուրդը ձեվավորվել է հայկական լեռնաշխարհում մի շարք ցեղային խմբերի միություններով:
• Մ.թ.ա. 3-2 հազարամյակներում՝ ձեվավորվել է հայ ժողովուրդը 5-6 ցեղային միություններով, ընդ որում տարբեր ցեղեր երկար ժամանակ պահպանել էին իրենց ցեղային առանձնահատկությունները:

Վանի Թագավորությունը
Մ.թ.ա. (9-6)րդ դդ.

• Հայկական լեռնաշխարհի հարավում բնակվում էր Ուրուատրի ցեղախումբը, որը բաղկացած էր ութ ցեղերից, որը մ.թ.ա. 13-րդ դարում ավերվում ու կողոպտվում է Ասորեստանի կողմից: սակայն 9-րդ դարում Ուրուատրին արդեն կրկին հանդես է գալիս որպես ցեղային միություն եվ վերծավում է Ուրարտուի պետության: Այս պետությունը գոյատեվում է մինչեվ մ.թ.ա. 6-րդ դար:
• Սկզբում դա փոքր պետություն էր եվ հազիվ դիմադրում էր Ասորեսատնի կողոպտիչ արշավանքներին: Այնուհետեվ նա ծավալվում է զենքի ուժով եվ իր իշխանությունը տարածում է հայկական լեռնաշխարհի մեծ մասի վրա:
• Ուրարտուի մայրաքաղքան էր Վան-Տուշպան որի կառուցման մասին Սարդուր 1-ինը թողել է սեպագիր արձանագրություն, որտեղ ինքնիրեն կոչում է՝ «Մեծ արքա,հզոր արքա, տիեզերքի արքա, արքաների արքա»:
• Մենուա թագավորի օրոք Վանի թագավորությունը անչափ հզորանում է, նորանոր երկրներ գրավելով եվ նոր արշավանքներ կազմակերպելով Ասորեստանի դեմ, հիմնելով Մենուախինիլի քաղաքը:
• Վանի թագավորությունը տիպիկ ստրկատիրական պետություն էր եվ անընդհատ պիտի կռվեր ստրուկներ ձեռք բերլու համար:
• Արգիշթի 1-ինի օրով հիմնվում է Էրեբունի քաղաքը՝ ներկայիս Երեվանը:
Ուրարտուի Թագավորները
1- Արամե 859-840
2- Սարդուր 1 835-825
3- Իշպուինի 825-810
4- Մենուա 810-786
Մենուայի օրոք կառուցվեցին հզոր ամրոցներ, կենտրոնում եվ ծայրամասերում: ավարտվում է մայրաքաղաք Տուշբայի պաշտպանական կառույցները: Զարգանում են գյուղատնտեսությունը, այգիների ցանքատարածքները ընդլայնվում են: Անց են կացվում բազմաթիվ որոգիչ ջրանցնքներ: Մենուան անցկացրեց Վանում 72 կմ երկարությամբ մի մեծ ջրանցքորը գործում է մինչեվ օրս, եվ նրա քարե պատերում պահպանվել է արքայի 14 արձանագրություններ: Հետագային այդ ջրանցքը կողում էին Շամիրամի ջուր՝ Ասորեստանի Շամիրամ թագուհու անունով:
5- Արգիշթի 1 786-765
6- Սարդուր 2 765-735
7- Ռուսա 1 735-713
8- Արգիշթի 2 713-685
9- Ռուսա 2 685-645
Այս ժամանակահատվածում Ուրարտուն ենթարկվում է Ասորեստանի հարձակումներին եվ անխնա ավերվում ու ավարի ենթարկվում: Թալանի է ենթարկվում է Ուրարտուի Խալդի գլխավոր աստվածի հռչակավոր տաճառը: Երկու երկրների փախումները դադարում են մինչեվ Ասորեստանի անկումը 7-րդ դարի վերջերը մ.թ.ա.:
• Պետական կարգը եվ բանակը: Վանի թագավորությունը հին արեվելյան ստրկատիրական բնույթ ունեցող պետություն էր: Թագավորի իշխանությունը անսահմանափակ էր եվ ժառանգական: Պետությունը բաժանված էր խոշոր մարզերի: Նվաճված երկրներում, որոշ դեպքերում իշխանության գլուխ էին թողնվում նախկին թագավորները կամ տեղային առաջնորդները՝ հարկերը վճառելու պայմանով: Թագավորը համարվում էր Ուրարտուի գլխավոր աստված Խալդիի ներկայացուցիչը եվ իր բոլոր գործերը կատարում էր նրա անունից: Բանակը բաղկացած էր հետեվակից, հեծելազորից, եվ մարտակառքերից, եվ բաժանված էր երեք հազարանոց գնդերի, որոնք իրենց հերթին կազմված էին 50-ական զինվորներից բաժկացած վաշտերից:
Պատերազմը Վանի թագավորության համար ստրուկներ ձեռք բերելու հիմնական աղբյուրն էր: Արգիշթի 1-ին եվ Սարդուրի 2-րդ արքաների օրոքնվաճված երկրներից բերվել են կես միլիոնից ավելի ռազմագերի-ստրուկներ , որոնք աշխատում էին քաղաքների ու ամրոցների, տաճառների, ջրանցքների ու ճանապարհների կառուցման ու նորոգման վրա:
• Գյուղատնտեսություն եվ Արհեստներ: Վանի թագավորության կարեվոր նվաճումներից էր ոռոգման, ջրանցքաշինության ցանցի ստեղծումը, որը խթանեց գյուղատնտեսության ջաղկմանը: Շամիրամի 72 կմ երկարություն ունեցող ջրանցքը, Տուշբա-Վան քաղաքից ոչ հեռու Ռուսայի ջրանցքը 25 կմ երկարությամբ եվ Ռուսաեի ծով կոչված ջրամբարը: Երեվանում գտնվող Թեշեբաինի (Կարմիր Բլուր) ամրոցի մոտ մինչեվ օրս պահպանվել է մի ջրանցք որը Հրազդանից՝ թունելի միջոցով ջուր է տվել Արարատյան դաշտին:
Բարձր զարգացման էին հասել Արհեստները: Պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են պատերազմի, առօրյա կյանքի եվ զարդարանքի բազմաթիվ իրեր, որոնք պատրաստված են բրոնզից, երկաթից,ոսկուց, արծաթից, քարի տարբեր տեսակներից, կաշխից, ոսկրից եվ այլ նյութերից: Գտնված են նաեվ բրդե, կաշիէ պատրաստված հագուստի եվ գորգերի մնացորդներ:

• Քաղաքաշինությունը: Այս թագավորության ժամանակշրջանին շատ քաղաքներ եվ ամրոցներ են կառուցվել՝ (Տուշբա,Էրեբունի,Արգիշթիխինիլի,Թեշեփաինի...) պեղված հնագետների կողմից: Բերդաքաղաքների բարձրադիր մատերում կառուցվում էր 2-3 շարք պարիսպներով պատված հզոր միջնաբերդ-ամրոցը: Դրա շուրջը տարածվում էր նույնպես պարսպապատ քաղաքը: Այն ուներ ուղիղ զուգահեռ փողոցներ: Քաղաքի բնակելի տները բազմատեսակ էին՝ խրճիթներից սկսած մինչեվ ընդարձակ բնակարաններից բաղկացած շենքերը:
Նվաճված երկրներում բերդաքաղաքները պետության ռբազմական տնտեսական հենակետեր էին: Այստեղ էին կուտակվում ռազմական ավարները եվ բնակչությունից ժողովված բնահարկը՝ հացահատիկը, պտուղը, անասունները:
Ուրարտական տաճառներից էր Մուծածիրը որը շատ նման էր հունական տաճառներին եվ Գառնիի հեթանոսական տաճառին: Ուրարտական տաճառի մյուս տեսակը կոչվում էր Աստծու Դարպաս:
Շենքերը կառուցվում էին քարից, աղյուսից եվ փայտից: Ծածկերն արվում էին երկար գերաններով: Կիրարվում էր նաեվ տաշած քարը՝ ամրոցի աշտարակների, տաճառների կարուցման համար:

• Կերպարվեստը: Պալատների կամ տաճառների պատերը ներսից ծածկվում էին գունավոր նկարներով: Այնտեղ կային աստվածների, կենդանիների պատկերներ որոնք եզերվում էին գեղեցիկ զարդերով: Պատրաստվում էին բարձրաքանդակներ՝ ինչպիսին էր Թեյշեփա ատծու՝ պատին արված պատկերը: Պահպանվել են նաեվ աստվածների, կենդանիների, մարդու բազմաթիվ մանր արձաններ՝ մետաղից, քարից ու եղջյուրից: Բարձրաքանդակ պատկերներով են զարդարվել ուրարտական բրոնզե սաղավարտները, վահանները եվ կապարճները (նետամանները):

• Լեզուն,Սեպագիրը: Ուրարտական լեզուն ազգակից էր խուռիերենին: Գտնված են մոտ 500-ից ավելի ուրարտերեն արձանագրությոններ, որոնց մեջ 4-5 հարյուր տարբեր բառեր կան: Բառերի սակավության պատճառն այն է որ մեզ հասած արձանագրությունները միօրինակ են: Նրանցում միեվնույն բառերն անընդհատ կրկնվում են: Այդ լեզվով խոսել է միայն Բիայնիլիի՝ Վանա լճի մերձակայքի բնակչությունը՝ Բիայնիլիները: Այդ լեզուն հետագայում տարածվել է նաեվ գրավված երկրներում: Բայց դրանով գրվում էին միայն թագավորական արձանագրությունները, նվաճված երկրների տեղացիները տեղացիների համար այդ լեզուն անհասկնալի էր: Նրանք խոսում էին իրենց լեզուներով, մեծ մասը հայերեն: Տերության սահմաններից դուրս ուրարտերենը երբեք չի կիռարվել: Ուրարտերենում կան հայերեն բառեր օրինակ՝ արծիվ,ծառ,թիվ. Իսկ հայերենում ուրարտերեն՝ օրինակ՝ բուրգ, ծով, ուղտ: Սա ցեղերի դարավոր հարաբերության եվ շփման արդյունքն է:
Ուրարտական գիրը՝ Սեպագիրը փոխ է առնված ասուրական սեպագրից: Սեպագիրը այբուբենից տարբերվում է նրանով՝ որ այնտեղ մեզ համար սովորական տասնյակ բառերի փոխարեն (ա,գ,ե,թ) վանկեր նշանավել են:

No comments:

Post a Comment