Մոտ երկու դարեր Հայաստանը մնալով Պարսկաստանի տիրապետության տակ, որտեղ իշխում էին Աքեմենյանները, ինքնուրույն պետականություն ստեղծելու գործեր չեր կատարվում, որովհետեվ պարսիկները դաժանորեն ճնշում էին իրեպց ենթակա ժողովուրդների ինքնուրույնության ամեն մի փորձ:
Ուրարատուի անկումից հետո՝ Հայաստանի տնտեսությունը զարգանում էր այնքան ինչքան որ ձեռնտու էր պարսիկներին: Սակայն 4-րդ դարում մ.թ.ա. ուժեղացավ Մակեդոնյան պետությունը եվ Ալեքսանդր Մակեդոնացու ղեկավարությամբ մեծ նվաճումներ կատարեց, այդ թվում նվաճելով նաեվ Պարսկաստանը: Ալեքսանդր Մակեդոնացին իր նվաճումների հաղթարշավում Հայաստան չմտավ, չնայած (1-2) փորձեր կատարեցին նրա զորավարները, բայց անհաջող:
Ալեքսանդր Մակեդոնացին մահացավ 323 մ.թ.ա., որից հետո նրա հիմնած վիթխարի կայսրությունը բաժանվեց նրա զորավարների միջեվ: Արեվելյան մասը անցավ զորավար Սելեվկիոսին, որը հինեց Սելեվկյանների դինաստիան: Հայաստանը Սելեվկիանների ժամանակ (քանի որ հայերը օգնել էին Սելեվկիոսին)՝ կարողացավ անկախություն ձեռք բերել: Նախկինում պարսիկները Հայաստանը բաժանած էին 13-րդ եվ 18-րդ սատրապություններին: Նախկին 13-րդ սատրապությունը որը ընդգրկում էր Արարատյան դաշտավայրը դարձավ անկախ թագավորություն: Ծոփքն էլ հռչակվեց թագավորություն, սակայն չդարձավ ինքնուրույն թագավորություն:
Սելեվկյանների դեմ մի քանի մարզեր ապստամբեցին եվ ուզում էին իրենց հետ քաշել նաեվ Մեծ Հայքն ու Ծոփքը: Սակայն Մեծ Հայքի կառավարիչ Արտաշեսը օգնեց Սելեվկյաններին: Այդ պատերազմների հետեվանքներով Սելեվկյան պետությունը թուլացավ եվ չկարողացավ անհրաժեշտ դիմադրություն ցույց տալ հզորացող Հռոմի դեմ: 190 թ. տեղի ունեցավ Մագնեսիայի մեծ ճակատամարտը, որտեղ Հռոմը ջախջախիչ հաղթանակ տարավ Սելեվկյանների նկատմամբ: Այդ պատերազմից հետո շատ չանցած Մեծ Հայքի եվ Ծոփքի իշխանները՝ Արտաշեսն ու Զարեհը օգտվելով խառնակ վիճակից, ապստամբեցին Սելեվկյանների դեմ եվ իրենց հռչակեցին անկախ թագավորություն, ի հարկե Հռոմի որոշ օգնությամբ:
Այսպիսով 189 թվականը Արտաշեսյանների տիրապետության սկիզբն է: Արտաշեսը իրեն հռչակեց Մեծ Հայքի թագավոր, իսկ Ծոփքում թագավորեց Զարեհը: Մեծ Հայքը ընդգրկում էր Հայաստանի մեծ մասը, դուէս էին մնում Ծոփքն ու Կիլիկիան, եվ Մեծ Հայքի թագավորը համարվում էր Հայոց Թագավոր: Արտաշեսը հիմնեց Արտաշեսյան դինաստիան:
Որպես դինաստիայի առաջին թագավոր նա մեծ աշխատանք կատարեց կիսանկախ մարզերը միավորելու եվ միասնական պետական համակարգ ստեղծելու գործով: Երկրի կառավարումը հեշտացնելու համար Մեծ Հայքը բաժանեց 4 մասերի (բդեշխությունների), եվ նրանց վրա կառավարիչներ նշանակեց իր որդիներին: Նրա Մաժան որդին նշանակվեց քրմապետ, որը կրոնական կարեվոր պաշտոն էր:
Արտաշեսը կատարեց նաեվ շինարարական լայն աշխատանք, նրա ժամանակ զորավարները անընդհատ փախումների մեջ էին, անհատների հաշվին հողերը յուրացնելով: Անենդհատ բողոքներ էին ներկայացվում Արտաշեսին, այդ յուրացումների դեմ, Արտաշեսը կանխելու համար նման գործողությունները հիմնեց (սահմանաքարեր), որոնք դրվում էին համայնքի կամ զորավարների կալվածքների սահմանի վրա, քարերի վրա նշվելով թե որ տարածքն է համայնքինը:
Արտաշեսը որոշեց Արարատյան դաշտավայրում՝ Մեծ Հայքի կենտրոնում, կառուցել նոր մայրաքաղաք՝ Արտաշատը, որը ըստ որոշ ավանդույթների կառուցվեց երկու գետերի խաչմեռուկում, եվ այդ տեղը ընտրել էր հայտնի համաշխարհային զորավար Հաննիբալը:
Արտաշեսը ոչինչ չխնայեց մայրաքաղաքը շքեղ ու գեղեցիկ կառուցելու համար: Մայրաքաղաքը գտնվում էր առեվտրական խաչմեռուկներում, եվ ցանկապատված էր պարիսպներով: Արտաշեսը տարեր տեղերից խարխուսում էր մայրաքաղաք եկողներին, նրանց որոշ արտոնություններ տալով: Արտաշատի համբավը այնքան տարածվեց որ հետագային Հայաստանի դեմ կռվողները ուզում էին նվաճել Արտաշատը, որը համարվում էր Արեվելյան Կարթագեն:
Արտաշեսի մահից հետո 162 թ. ահագին ժամանակ Հայաստանում Արտաշեսյան դինաստիայից տարբեր իշխաններ իշխեցին, որոնք չկարողացան պահպանել ստեղծված թագավորական վիճակը: Արտաշեսից հետո դինաստիայի խոշորագույն թագավորը եղավ Տիգրան Բ.-ը (95-56):
Տիգրան Բ.-ի Թագավորությունը
Տիգրան Բ.-ը համաշխարհային այն դեմքերից էր ինչպես Ալեքսանդր Մակեդոնացին եվ ուրիշներ, նա խոշորագույն քաղքական եվ պետական գործիչ էր, որը մ.թ.ա. 1-ին դարում ստեղծեց համաշխարհային կայսրություն:
Տիգրանը փոքր ժամանակից պատանդ էր գտնվում Պարթեվաստանում, սակայն նա ստացել էր հելլենիստական կրթություն: Նա մոտ 45 տարեկան էր երբ Պարթեվաց արքունիքում համոզեց որ իրեն ուղարկեն Հայաստան, թագավորելու համար: 95 թ. պարթեվներին 70 հովիտ տալով, պատանդ Տիգրանը վերադարձավ Հայաստան:
Տիգրանը իր թագավորության առաջին տարվանից բուռն եռանդուն գործունեություն ծավալեց, առաջին հերթին բանակի ստեղծման եվ ինքնուրույնություն վերականգման ուղղությամբ:
Հայաստանի հյուսիսում գտնվում էր Պոնտոսի հզոր պետությունը, որի թագավորն էր Միհրդատ Զ. Եվպատորը: Այդ ժամանակ Միհրդատը կռվում էր Հռոմի դեմ, եվ քանի որ Տիգրանը ստացել էր պարթեվական-հակահռոմեական կրթություն, նա Միհրդատի հետ պայմանագիր է կնքում 94 թ.-ին որի համաձայն եվ ամուսնանում է Միհրդատի դստեր՝ Կլեոպատրայի հետ: Տիգրան Բ. Միհրդատի հետ միասին սկսեց պայքար Հռոմի դեմ: Նա հետ նվաճեց տրված 70 հովիտը պարթեվներից, ապա իր մեծ զորքով սկսեց հարձակվել հարեվան երկրների վրա: Սկզբնական շրջանում նա բացարձակ Հռոմի դեմ չեր կռվում, եվ Պարթեվաստանում մեծ նվաճումներից հետո նրան տրվեց (արքայից-արքա) տիտղոսը:
