Արցախի Ազատագրական Շարժումների Պատմություն 8-րդ դաս 8 Դեկտեմբեր2009

Կամավորական ջոկատներից մինչեվ Ազատագրական Բանակի Ձեվավորումը:
• Արցախի ազգային ազատագրական պայքարը նորից կյանքի կոչեց հայդուկային (Ֆիդայական) պայքարի ձեվը: Ստեղծվեցին ինքնապաշտպանական եվ երկրապահ ջոկատներ: Այդ ջոկատները սկզբում հանդես էին գալիս տարերայնորեն, ինքնաբուխ, հայդուկի ֆանադիկ հավատով: Համանման ջոկատներ ստեղծվեցին Արցախում եվ Հայաստանում: Հայոց ազգային բանակի կոմիսար՝ Վ.Վարդանյանը պատմում է որ այն օրերին երբ Ազատության հրապարակում միտինգներ էին տեղի ունենում, այդ օրերին էլ սկսեցին կազմակերպել կամավորական ջոկատներ:
• Հայաստանում ձեվավորվեց (ՀԱԲ)-ը Հայոց Ազգային Բանակը, որոնց շարքերում հաշվվում էր այդ ժամանակ մինչեվ 70 հազար մարդ, սակայն առաջին օրերին ՀԱԲ-ին զինվորագրվեցին 3000 տղամարդ եվ կին: Արդեն 1990 թ.-ին ՀԱԲ-ը զորամասեր ուներ Հայաստանի սահմանամերձ բոլոր տարածքներում: Այն լուծարվել է 1990 թ.-ի Օգոստոսի վերջին, որը եվ կոպիտ սխալ էր:
• Կամավորական ջոկատներ ստեղծվեցին Արցախի գրեթե բոլոր հայկական բնակավայրերում, միայն Ստեփանակերտում կազմավորվեց մինչեվ 10 կամավորական ջոկատ, եվ Լեժնային Ղարաբաղում կազմավորվել էր մոտ 160 կամավորական ջոկատ, ամեն մի բնակավայր ստեղծել էր իր կամավորական ջոկատը, որոնք սկզբում հսկում էին կոլտնտեսությունների սեփականությունը եվ սահմանամերձ տարածքները:
• Մասսայական կերպով կամավորական ջոկատներ է ստեղծվել նաեվ Հայաստանում, ինչպես քաղաքներում այնպես էլ գյուղական վայրերում, միայն Երեվանում կազմավորվել է մոտ 50 կամավորական ջոկատ: Կամավորական ջոկատները մեծ դեր են խաղացել Հայաստանի սահմանները պաշտպանելու, Գետաշենի ենթաշրջանը, Շահումյանի շրջանը ինչպես եվ ամբողջ Արցախը պաշտպանելու գործում: Կամավորական ջոկատներին օգնում էին տեղի բնակիչները ինչով որ հնարավոր էր, սննդամթերք, հագուստ, քնելու տեղ: Կամավորական ջոկատներում գտնվող մարդիկ աշխատավարձ էին ստանում իրենց աշխատատեղերից:
• Առաջին կարեվոր մարտերը տեղի են ունեցել Արարատի շրջանում: Այդ կամավորական ջոկատների հիմքի վրա 1990 թ.-ի Սեպտեմբերի 20-ին հիմնադրվեց Երեվանի Հատուկ Գունդը, որի կազմում ծառայելու համար դիմել էին ավելի քան 5000 երիտասարդներ: Նույն թվականի Դեկտեմբերի 4-ին Հայաստանի հանրապետության նախագահի հրամանագրով ստեղծվեց «Պաշտպանության Նախարարություն»՝ որի նախարար նշանակվեց Վազգեն Սարգսյանը: Հետագայում 1992 թ. Հունվարի 8-ին Հայաստանի կառավարությունը ընդունեց «Պաշտպանության Նախարարության Մասին» որոշում, որտեղ հիմնավորվեց ազգային բանակի ստեղծման անհրաժեշտությունը: Այսպիսով 1992 թ.-ի Հունվարի 28,ին ձեվավորվեց Ազգային Բանակը Հայաստանում,այն Լեռնային Ղարաբաղում ավելի ուշ ձեվավորվեց:
• 1991 թ.-ի Նոյեմբերին Ստեփանակերտում հրավիրվեց բոլոր կամավորական ջոկատների հրամանատարների խորհրդակցություն, որին մասնակցում էր Հայաստանից Վազգեն Սարգսյանըեվ գեն. Գւրգեն Դալիբաթյանը: Այդ խորհրդակցության ժամանակ քննարկվեց կանոնավոր բանակ ստեղծելու հարցը եվ նպատակահարմար գտավ ստեղծել Արցախի Պաշտպանական Բանակ եվ Պաշտպանության Պետական Կոմիտե: Կոմիտեի նախագահ նշանակվեց Սերժ Սարգսյանը, իսկ շտապի պետ Արկադի Տեր-Թադեվոսյանը, որը Հայաստանից Արցախ էր ուղարկվել 1991 թ. Օգոստոսին: Այդ որոշումից հետո Լեռնային Ղարաբաղում արագորեն ձեվավորվում էին ռազմական դասակնեէ եվ վաշտեր, որոնցում ընդգրկվում էին մոտ 1000 հոգի:
• 1992 թ.-ի Փետրվարի 24 –ին Լեռնային ՂԱրաբաղի Ինքնապաշտպանական Ուժերի հրամանատար նշանակվեց՝ Արկադի Տեր-Թադեվոսյանը, այդ ժամանակ ամենա-առաջնահերթ խնդիրը Շուշիի ազատագրումն էր որը իրագրոծվեց 1992 թ. Մայիսի 8-9: Հենց այդ օրն էլ համարվում է Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնապաշտպանական Ուժերի օր, չնայած այն լիովին ձեվավորվեց նույն թվականի Սեպտեմբերին:
Հայ Կինը Արցախյան Ազատամարտում:
• Հայ ժողովրդի դարավոր պատմության մեջ հատկապես օտար երկրյա նվաճողների դեմ մղված պայքարում, փառավոր էջեր են գրել հայ կանայք: Հայրենական Մեծ Պատերազմի տարիներին միայն Արցխից ռազմաճակատ են մեկնել 1850 կանայք:
• Հայ կանանց մասնակցությունը չափազանց ակտիվ է եղել Արցախյան պայքարում, սկսած՝ պարոնուհի Կոկսից մինչեվ Սիլվա Կապուտիկյանը, մինչեվ Արցախի կանայք (Ժաննա Գալստյան, դերասանուհի եվ նախագահի խորհրդատուհի):