Շարունակություն Դավրիժեցու
• Դավրիժեցու ժամանակ հին գրականությունը արդեն անհասկանալի էր դառնում, տիրապետող գրական լեզուն գրաբարախառն աշխարհաբարն էր: Հոգեվորական գրողը գրում էր գրաբարով, աշխարհականը՝ աշխարհաբարով (միջին հայերենով): Առաքել դավրիժեցու երկը շարադրվել է իր կյանքի վերջին շրջանում, նա գրել է 60 տարվա պատմություն՝ (1602-1662) թթ.,որից հետո նա եվս 8 տարի ապրեց եվ տեսավ իր երկի տպագրությունը Ամսդերտամում 1669 թ.-ին՝ Ոսկան Երեվանցու ջանքերով: Մինչեվ այդ նա իր ծախսերով գիրքը բազմացրել էր մինչեվ 7 օրինակ: Վախճանվեց 1670 թ.-ին Վջմիածնում եվ թաղվեց Գայանեի վանքին գերեզմանատանը:
• Դավրիժեցու պատմությունը ունի համառոտ առաջաբան եվ 57 գլուխներ՝ որոնք համարակալված են, բայց կան նաեվ մի քանի չհամարակալված գլուխներ: Առախջին գլխում տրված է Հայաստանում եվ վրաստանում հարկային բեռի մասին, հայոց կաթողիկոսների կռած տարապանքների մաին: Հաջորդ գլուխն եվս հոգեվորականների մաին է, իսկ 3,րդ գլխում պատմվում է Շահ Աբաս Ա.-ի Հայաստան ժամանելը, խորամանկությամբ հայ հոգեվորականներին եվ մեծատուններին բարեկամ ձեվանալը, առատ խոստումներ տալը: Պատմում է նաեվ Ջուղայում նրան՝ հայերի կողմից ցուցաբերած շքեղ ընդունելությունը՝ երբ մանուկները ոսկե բաժակով գինի են մատուցում, երգիչները նվագում են, գորգեր էր փռվել շահի ոտքերի տակ, գրում է պատմիչը: Ապա շահը մեկնում է խոջա Խաչիկի տուն, որի որդին ոսկեսկուտեղը ոսկով լցրած մատուցեց շահին: Շահը 3 օր մնում է Ջուղայում եվ տեսնելով հայերի հարստությունը սիտը մաղձով է լցվում, ապա շահը մեկնում է Նախիջեվան: Դրանից հետո զորքը շարժվում է Երեվանի վրա, պաշարում է եվ 8 ամիս հետո գրավում, ապա գրավում է նաեվ Արեվմտյան Հայաստանի մի մասը, բայց 1605 թ.-ին թուրքական զորքի առաջխաղացումից երկյուղելով տեղահանում է Արարատյան դաշտի բնակիչներին առաձ ազգերի խտրության: Զարհուրելի այդ տեղահանություններից առաջ շահը հայ մեծամեծներին ասում է: «Խղծճալով ձեզ մտածել եմ ձեզ թրկել գաղթեցնելով, մի քանի օրվա ուղերթով,իսկ հենց որ ջախջախենք Օսմանցիներին կվերադառնաք ձեր տեղերը»:
• Հայերը խնդրում են գաղթը հետաձգել գոնե մինչեվ գարուն, մտածելով որ մինչեվ այդ փորձությունը կանցնի, բայց շահը հրամայում է գաղթեցնել՝ «չթողնելով կենդանի շունչ, թե քրիստոնյա եվ թե մահմեդական», եվ չհնազանդվողներին սպաննել: Գաղթեցնում են ոչ միայն Այրարատից, այլեվ Լոռիից, Ապարանից, Գառնիից, Շիրակից: Օգոստոս ամիսն էր, բոլոր տները, գյուղերն ու քաղաքները այրում էին, գրում է պատմագիրը, այրում էին ամեն ինչ, տները, խոտի՝ ցորենի եվ հարդի ամբարները, ժողովրդին մտրակում էին որ անցնեն Արաքսը: Հայոց կաթողիկոս՝ Առաքելի եղբայրը եվ ուրիշներ ծառացան սարպազների դեմ, եվ կաթողիկոսի եղբոր եվ մյուսների գլուխները կտրել տվեցին եվ ցցելով ցողերի վրա տնկեցին Արաքսի ափին, որպեսզի ժողովուրդը սարսափի եվ լցվի Արաքսը, բայց ծեռերը, երեխաները, աղջիկները, կանայք լոծալ չգիտեին եվ գետը քշում տանում էր նրանց, որոնք պատել էին ջրի երեսը, մեծ մասը ջրում խեղդվեց, գեղեցիկ աղջիկներին ու տղաներին փախձնում տանում էին:
• Գարնանը բռնագաղթված հայերին տարան շահի նստավայր՝ Սպահան քաղաք, քաղաքաբնակ հայերին տեղավորեցին այնտեղ, իսկ գյուղացիներին Սպահանի մերձակա Թերյա գավառի 6 գյուղերում, 500 տուն էլ բնակեցրին Շիրազի գավառում: Ջուղա քաղաքի բնակիչներին 3 օր ժամանակ տվեցին, չմեկնողը սպաննվում էր: Ջուղայեցի քահանաները վերցրեցին եկեղեցու բանալին եվ դուրս գալով Ջուղայից հասան մոտակա Ս.Աստվածածին եկեղեցին, ապա նրա եվ իրենց տների բանալիները վերցրեցին ասելով՝ «Ով Ս.Աստվածածին, մեր եկեղեցու եվ տների բանալիները քեզ ենք հանձնում, որպեսզի վերադարձնես մեզ», որից հետո բանալիները նետում են գետը: Ջուղան գետնին է հավասարեցնում, Դավրիժեցին գրում է որ այդ բոլորին ինքը ականատես է եղել: Սպահանում Շահ Աբասը ամեն ինչ աշխատեց որ հայերը չհեռանան, նա սիրալիր էր հայ ազգի հանդեպ, գովում էր նրանց՝ միշտ այցելում էր մեծատունների տներ՝ ուտում խմում նրանց հետ, իր տունն էր հրավիրում: Գյուղերից արտաքսեց մահմեդականներին եվ նրանց տներն ու արտերը հանձնեց հայերին, թեթեվացրեց նրանց հարկերը եվ հրամայեց ամենուրեք կառուցել մեծ եկեղեցիներ՝ Նոր Ջուղայում եվ այլ գյուղերում: Տոներին նա ժամանում էր հայոց եկեղեցիները եվ հրճվում քրիստոնյաների հետ:
• Քրիստոնյաները բոլոր ծեսերը կատարում էին համարձակորեն, բայց եթե հայը դառնում էր մահմեդական նույն շահի ժամանակ՝ նրան էլ բաժին էր հասնում ազգականների ամբողջ գույքից: Պատմիչը գրում է որ Շահ Աբասի հաջորդ՝ Շահ Սեֆին եվս վատ չէր հայերի հանդեպ, բայց նրա որդի՝ Աբաս Բ.-ի օրոք շատերին հավատափոխ արեցին: Պատմիչը պարսիկներին համարում էր՝ «օձաբարո ազգ»:
• Դավրիժեցին կրքոտ հայրենասեր է, ավելի ազգասեր քան կրոնասեր: Նա Մովսես Խորենացուց ավելի սրտառուջ ձեվով է ողբում իր հայրենիքը, եվ հիմնական գծերով վեր է հանում դարաշրջանի քաղաքական տեղաշարժերը, պատերազմները, Ջալալիների ապստամբության ավրարություները, նաեվ Վրաստանի ծանր վիճակը երբ Եորկի Սահակեձի գլխավորությամբ վրացիները ապստամբության դրոշ պարզեցին: Հետեվելով Մ.Խորենացուն՝ Դավրիժեցին գրում է որ պատմությունը շարադրելիս՝ «պետք է իբրեվ հիմք դնել թվականը, որից հետո միայն նրան կցել պատմությունը իբրեվ շինվածք»: Դավրիժեցու աղբյուրները ամենից առաջ ականատեսներն են, ապա նաեվ ւրավոր սկզբնաղբյուրները: Շատ հետաքրքիր է Բաղեշում կառուցված «Ամըրդոլու» վանքի եվ դպրոցի նկարագրությունը: Տաթեվի համալսարանը ավարտած Բարսեղ վարդապետը նորոգում է այդ վանքը՝ հավաքում է աշակերտներ, սովորեցնում է ընթերցել փիլիսոփայական գրքեր՝ Դավիթ Անհաղթին, հնադարի հույն փիլիսոփաներին: Նրան հաջորդները շարունակում են նույնը, նրանք ըստ Դավրիժեցու նախ առանձին են կարդում, ապա հավաքվում եվ պատմում են կարդացածը: Շատ է գովում Մելիքսեթ վարդապետին որը լցված էր իմաստությամբ, դասեր էր տալիս բոլորին, եվ վախճանվել էր Երեվանում: Լավ է պատկերացնում Նոր Ջուղայեցի նկարիչ՝ Մինասին: Նոր Ջուղայի Ամենափրկիչ վանքի վանքի թանգարանում կան Մինասի նկարած երկու դիմանկարներ, նա նկարազարդել է նաեվ տները՝ ապարանքերը: Պարսից Շահ Սեֆին Մինասին կանչում է իր մոտ եվ պատկերազարդել է տալիս իր տունը: Մինասը ունեցավ աշակերտներ, բայց ոչ իր նմանը, նա իր տեսածը խիստ հարազատորեն էր նկարում, անգամ գրում է պատմիչը, նկարվողի հոգեկան վիճակը՝ ծիծաղելիս, տրտմելիս, հարբած ժամանակ, հոռանչելիս, քեֆի կամ կռիվների ժամանակ: Մինասը նաեվ գրքերի ծաղկող էր, հմուտ էր նաեվ բժշկագիտության մեջ եվ դեղերով վերքեր էր բժշկում: Մինասը հրաժարվեց դառնալ Շահ Սեֆիի պալատական նկարիչը:
• Պատմագիրը իր դարի զավակն է, ամեն ինչ մեղքով է բացատրում: Դավրիժեցին կարծում է որ Գ.Լուսավորչի աջի եվ Էջմիածնի շնորհիվ է որ՝ «Ամենայն ազգն հայոց կանգնյալ կան»: Դավրիժեցին տալիս է նաեվ վկայաբանությունների մասին, որոնցից լավագույնը Անդրեաս քահանայի նահատակությունն է: Անդրեասը Ագուլիսի դպրոցի ուսուցիչն էր, Շահ Աբասը ժամանում է այդ գյուղ եվ տեսնում է որ այդ դպրոցի աշակերտների գլուխները ածիլված էին: Աշակերտները եկել էին դիմավորելու շահին, որը կարծում է որ դիտմամբ էին գլուխները ածիլել տվել, որպեսզի տգդղ երեվան եվ շահը նրանց չվերցնի: Շահը հրամայում է գտնել թե ով է երեխաներին ածիլել տվել, ոչ ոք չի մատնում Անդրեասին, բայց նրանք մեղադրում են Անդրեասին որը հիշելով Ավետարանում ասվածը, թե: «Լավ է մեկ մարդ մեռնի ժողովրդի համար», գերադասեց մատնել իրեն եվ փրկել շատերին: Նրան տարան շահին մոտ, նա ասաց՝ ես եմ արել: Անդրեասը սպաննվում է 1617 թ.-ի Նոյեմբերի 18-ին, նա հրաժարվեց ժամանակակից կյանքից որպեսզի արժանանա հավիտենական կյանքին:
• Պատմագիրը տալիս է իրեն սիրելի վկաների (նահատակների) զոհվելու մասին, քանի որ ժողովրդին նրանք շատ սիրելի էին եվ պատմիչը ունի որ այդպիսով իր գիրքը եվս սիրելի կդառնա ժողովրդի համար: Ժամանակի ոգին հերոսական էր, եվ բռնագաղթի ժամանակ ծնում էին հերոսներ, հերոսուհիներ՝ կանայք, աղջիկներ ու տղաները բարձրությունից իրենց ցածր էին նետում եվ մեռնում որպեսզի գերություն չտեսնեն, ու իրենց սրբությունների ապականումը չտեսնեն: Դավրիժեցին սնոտիապաշտ էր:
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment